W ubiegłym tygodniu skrajna prawica odniosła zwycięstwa wyborcze w Holandii i Argentynie. Globalna fala reakcji, która wyniosła Donalda Trumpa do władzy, nie ustąpiła wraz z jego przegraną w wyborach w 2020 r., ani z porażką Jaira Bolsonaro w Brazylii. W poniższej refleksji argentyński anarchista bada, dlaczego Javier Milei wygrał wybory i sytuuje politykę Milei w kontekście historycznym. Choć „anarchokapitalistyczna” retoryka Milei może wydawać się nowa, jest to tylko kolejny rozdział historii, która jest bardzo stara w Argentynie: połączenie bezwzględnego kapitalizmu z bezwzględną przemocą państwa.
Powrót do przyszłości
Javier Milei, nowo wybrany prezydent Argentyny, prowadził kampanię prezydencką, w której zaproponował zniesienie argentyńskiego peso i przyjęcie dolara amerykańskiego jako waluty krajowej, likwidację banku centralnego, prywatyzację opieki zdrowotnej i edukacji, prywatyzację lub zamknięcie wszystkich mediów publicznych oraz prywatyzację większości aspektów infrastruktury gospodarczej i strategicznej kraju.
Charakter i polityka Milei sprawiłyby, że idealnie nadawałby się do roli superłotra w zbyt dramatycznym anarchistycznym dziele fikcji. Do niedawna biegał w czarno-żółtym kostiumie superbohatera jako „Kapitan Ancap”. Można go było znaleźć z powagą nauczającego o tym, jak wolny rynek powinien regulować wszystkie aspekty społeczeństwa — w tym sprzedaż dzieci i narządów ciała lub wolność sprzedaży ramienia w celu przetrwania — i stwierdzającego, że osoba zmuszona do wyboru między głodem a pracą 18 godzin dziennie jest „oczywiście” wolna, ponieważ byłby to jej wybór. Kiedy nie angażował się w takie filozoficzne rozkosze, pojawiał się w talk-show, pieniąc się i krzycząc o „gównianych lewakach”, „marksizmie kulturowym”, oszustwie globalnego ocieplenia i tak dalej.
Wiceprezydentka Milei, Victoria Villaruel, znana jest jedynie ze swojej zjadliwej obrony przywódców wojskowych, którzy zostali uwięzieni za rolę w torturowaniu i zniknięciu tysięcy osób podczas ostatniej argentyńskiej dyktatury wojskowej w latach 70. Zarówno ona, jak i Milei kwestionują od dawna znaną liczbę 30 000 zabitych lub zaginionych. Milei publicznie zaprzecza, że dyktatura w ogóle przeprowadziła systematyczne ludobójstwo, odnosząc się do aktów dyktatury po prostu jako „ekscesów”. Te „ekscesy” obejmowały sieć setek tajnych ośrodków zatrzymań, wyrzucanie odurzonych, ale wciąż żywych ofiar z helikopterów do Rio de La Plata oraz przekazanie rodzinom wojskowym kilkuset noworodków odebranych więźniom oskarżonym o „działalność wywrotową”.
Jego świta nie jest dużo lepsza. Obejmuje ona „działaczy na rzecz praw mężczyzn”, płaskoziemców, tak zwanego filozofa, który wezwał do prywatyzacji oceanów i temu podobnych.
Jego polityka jest więc koszmarem dla anarchistów. Jest ona również diametralnie różna od polityki dużej części argentyńskiego społeczeństwa. Mówimy o społeczeństwie, które ma silne poczucie sprawiedliwości społecznej, w którym dominującym nurtem politycznym ostatnich dwóch dekad był kirchneryzm, rodzaj postępowej centrolewicowej tendencji peronistycznej, która wyrosła z powstania w 2001 roku. Z wyjątkiem prezydentury Mauricio Macri w latach 2015-2019, Kirchnerowie rządzili Argentyną nieprzerwanie od 2003 r. aż do zwycięstwa Milei. Pierwsza dekada rządów Kirchnerów przyniosła znaczącą poprawę jakości życia wielu Argentyńczyków, zmniejszając zarówno stopę bezrobocia, jak i ubóstwa oraz kontrolując inflację (przynajmniej według argentyńskich standardów). Stanowiło to przesunięcie w lewo zarówno w dyskursie publicznym, jak i polityce rządu, znaczące odejście od neoliberalnej hegemonii lat dziewięćdziesiątych.
Jednak druga dekada rządów Kirchner była mniej udana, nękana skandalami korupcyjnymi, a także jednym z najdłużej trwających na świecie lockdownów COVID-19. Pomimo szeregu protekcjonistycznych środków gospodarczych — ograniczania importu, opodatkowania eksportu i ustanowienia kontroli walutowej oraz wielu różnych kursów wymiany argentyńskiego peso — ostatnia dekada była świadkiem ciągłej dewaluacji peso. Doprowadziło to do gwałtownego wzrostu inflacji — ponad 100% w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy — co zepchnęło miliony ludzi poniżej granicy ubóstwa. Przed wyborami ponad 55% nieletnich i 40% wszystkich Argentyńczyków oficjalnie żyło w ubóstwie.
W tym kontekście Milei zdobył prawie 56% głosów w drugiej turze wyborów, po tym, jak w pierwszej turze 22 października uzyskał zaledwie 30% głosów.
Jak się tu znaleźliśmy? Dokąd zmierzamy? I co należy zrobić?
„Viva la Libertad!” – Wolność do pracy lub głodu, do poddania się lub rozstrzelania
Początkowo większość ludzi postrzegała Milei jako egzotyczną nowość — mało znanego ekonomistę, który stał się regularnym gościem w politycznych talk-show i kanałach informacyjnych, podnosząc oglądalność poprzez wygłaszanie tyrad przeciwko „kaście politycznej”, krzycząc o „osuszeniu bagna”, zmieniając kolor na krwistoczerwony, gdy dawał upust uczuciom do „ideologii gender”.
Jego występy telewizyjne przyniosły mu rzeszę fanów wśród politycznie wyobcowanych młodych mężczyzn z klasy średniej. Dla nich stanowił on ujście, przez które mogli skierować swoją niechęć przeciwko państwu opiekuńczemu, które postrzegali jako wspierające hordy leniwych włóczęgów pieniędzmi z podatków ciężko pracujących Argentyńczyków. Przeciwko imigrantom, którzy ich zdaniem przybyli do Argentyny, by korzystać z bezpłatnej edukacji publicznej i opieki zdrowotnej. Przeciwko poprawności politycznej, globalistycznej agendzie, szczepionce COVID-19 i kwarantannom. Co niewiarygodne, przeciwko „socjalistycznym rządom” w Argentynie, mimo że Argentyna jest krajem kapitalistycznym z rządem, który w najlepszym razie był lekko lewicowy.
Łącząc się w sieci, głównie za pośrednictwem TikTokowych klipów Javiera Milei i alter-prawicowych treści z Brazylii i USA, ci młodzi mężczyźni stali się aktywistycznym skrzydłem rodzącej się partii „La Libertad Avanza”, kiedy Javier Milei ogłosił zamiar kandydowania do kongresu w 2021 roku. Żółte flagi Gadsdena i czapki „Make Argentina Great Again” zaczęły pojawiać się na jego wiecach wyborczych.
Milei został wybrany do kongresu, wykorzystując ukrytą rzekę niechęci przepływającą przez określony sektor populacji Argentyny — młodych, miejskich, z klasy średniej, mobilnych w dół mężczyzn. Jednak wraz ze wzrostem ich ekosystemu, wpływów i zasięgu, ci młodzi mężczyźni odegrali kluczową rolę w sukcesie skrajnej prawicy w ukierunkowaniu powszechnego niezadowolenia z kryzysu gospodarczego i politycznego w Argentynie.
Udało się to, ponieważ w tym samym czasie, gdy życie jest nieszczęśliwe, logika przedsiębiorców i naciągaczy coraz bardziej wkrada się do społeczeństwa, zwłaszcza wśród młodych ludzi. Logika kapitalizmu jest coraz powszechniej uznawana za zdroworozsądkową. Jeśli jesteś biedny, nie ma ku temu żadnego systemowego powodu — po prostu nie pracujesz wystarczająco ciężko. Jeśli nie zarabiasz wystarczająco dużo pieniędzy, to nie dlatego, że twoje zarobki są zbyt niskie — po prostu musisz pracować więcej. Jeśli chcesz zmienić swoją sytuację, jeśli chcesz być „wolny”, nie powinieneś łączyć się i organizować z innymi — powinieneś założyć własną firmę, sprzedając jakiś towar, mając na celu nie tylko ucieczkę od niewolnictwa płacowego, ale także zdobycie pewnego dnia własnych niewolników płacowych. Wolność jest rozumiana jako całkowicie indywidualne dążenie, gra o sumie zerowej, w której musisz wykorzystywać innych, jeśli chcesz być wolny.
W miarę postępów kapitalistycznej hegemonii „kolektywizm i socjalizm” są obwiniane za niepowodzenia kapitalizmu. Postępowy tęczowy kapitalizm, ideologicznie, jeśli nie praktycznie, odnosi się do zmagań niektórych uciskanych sektorów społeczeństwa, jednocześnie sprowadzając dużą liczbę ludzi do skrajnego ubóstwa. Ułatwia to skierowanie gniewu bezrobotnych i ubogich pracujących z dala od klasy kapitalistycznej na niechęć do jakiegokolwiek kozła ofiarnego wymyślonego przez pseudolibertariańską skrajną prawicę.
Istnieje duża szansa, że myślisz, że widziałeś już ten film. Nie potrzeba najbardziej wnikliwej analizy wydarzeń na świecie, by dostrzec podobieństwa do Trumpa w Stanach Zjednoczonych czy Bolsonaro w Brazylii. Wszystkie podobieństwa pochodzą bezpośrednio z podręcznika nowej faszystowskiej prawicy. Polityka pretensji, wojny kulturowe, rasistowskie psie gwizdki, charakterystyczna faszystowska obsesja na punkcie upokorzonego narodu potrzebującego silnego przywódcy, który poprowadzi go przeciwko wielu wrogom, zarówno zagranicznym, jak i wewnętrznym. Pojawia się również zwid socjalizmu wszędzie, nawet wśród aktorów politycznych, którzy są najdalej od socjalistów. W Argentynie faktyczna lewica, zdominowana przez trockistowski Frente de Izquierda („Front Lewicy”, sojusz wyborczy złożony z czterech odrębnych partii trockistowskich), zdobyła w tych wyborach mniej niż 3% głosów. Pokazuje to, w jakim stopniu lewica nie zdołała pozycjonować się jako realna alternatywa, nawet w obliczu ogromnego niezadowolenia społecznego i braku zaufania do klasy politycznej.
Milei i jego „libertarianom” udało się przedstawić radykalne lewicowe ruchy społeczne i centrolewicowy rząd Kirchner jako jedną całość, podobnie jak Trump był w stanie połączyć „antifę” z Demokratami w oczach swoich zwolenników. Stamtąd propaganda wojny kulturowej była prosta. Socjaliści chcą, aby państwo Wielkiego Brata kontrolowało i uciskało dobrych, uczciwych ludzi pracy w kraju; leniwe, agresywne hordy żyją z programów socjalnych, podczas gdy dobrzy pracownicy zmagają się z ciężarem podatków; a wszystko to służy zakorzenionej i skorumpowanej klasie politycznej.
Tylko ten segment społeczeństwa reprezentował 30% głosów w pierwszej turze wyborów w październiku. Było to znacznie więcej niż około 15%, które początkowo uważano za górną granicę poparcia, ale wciąż nie wystarczyło, aby objąć władzę. W tym miejscu napotykamy kolejne uderzające podobieństwo do amerykańskiego Trumpizmu. Były prezydent Mauricio Macri i jego była minister obrony Patricia Bullrich (która zajęła trzecie miejsce w wyborach z 23% głosów) natychmiast zadeklarowali poparcie dla Javiera Milei w drugiej turze wyborów. Ich wyborcy nie byli głosami młodzieży ani wyborcami pragnącymi radykalnej zmiany systemu, ale raczej klasycznym antyperonistycznym i antykirchnerowskim głosem argentyńskiej wyższej klasy średniej i oligarchii. Podobnie jak tradycyjni konserwatywni republikanie w Stanach Zjednoczonych w odpowiedzi na sukces wyborczy Trumpa, natychmiast porzucili swoją zjadliwą krytykę Javiera Milei i skorzystali z okazji, by sprawować władzę z nim i za nim.
Podczas gdy ludzie tacy jak Mauricio Macri i Patricia Bullrich mogą marszczyć brwi na ekstrawagancję Milei i chwytać się za serce z przerażenia na maniery człowieka, który biegał po wiecach z piłą łańcuchową, aby udramatyzować swój zamiar cięcia wydatków rządowych, polityka Milei niewątpliwie reprezentuje ich najśmielsze marzenia. Ta część elektoratu zawsze marzyła o prywatyzacji przemysłu, o usprawnieniu państwa, by służyło interesom kapitału, redukując je do czysto represyjnych funkcji dyscyplinujących społeczeństwo. Po prostu brakowało im kapitału politycznego, aby wyjawić, że mają takie intencje, nie skazując się na polityczną nieistotność.
Teraz, w bezpośrednim następstwie wyborów, kluczowe stanowiska w nadchodzącej administracji Milei przypadły byłym ministrom i ekonomistom katastrofalnego rządu Macriego. Po tym, jak Nestor Kirchner w końcu uwolnił Argentynę od ciężaru długu wobec Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Macri zaciągnął w 2018 r. największą pożyczkę w historii MFW — z której znaczna część nie została wykorzystana do finansowania projektów infrastrukturalnych lub wzmocnienia gospodarki, ale do dystrybucji płatności dla kapitalistów finansowych. Część z tego została nielegalnie wyprowadzona z kraju.
Obietnice kampanii wyborczej dotyczące osuszenia bagna zostały już zapomniane, zanim jeszcze Milei został zaprzysiężony. Nazwiska nowo mianowanych ministrów i doradców katalog zdyskredytowanych prawicowych polityków z poprzedniego ćwierćwiecza.
Istnieją różnice między Trumpizmem a ultraliberalnym zjawiskiem w Argentynie. Trump był w pewnym stopniu protekcjonistą gospodarczym, podczas gdy Milei jest żarliwym i dogmatycznym orędownikiem wolnego rynku. Trump jest wyraźnie oportunistą, rodzajem pustego naczynia. Milei jest prawdziwym wyznawcą najbardziej reakcyjnego, nikczemnego i przestarzałego modelu kapitalizmu, jaki można sobie dziś wyobrazić. Ideologia ta doprowadziła go do zadeklarowania — otwarcie, jasno i wielokrotnie — że nie ma prawa do edukacji lub opieki zdrowotnej, że jeśli coś nie jest opłacalne na rynku, to nie jest potrzebne i nie powinno istnieć. Drogi powinny zostać sprywatyzowane, a organy ciała powinny być towarem rynkowym. Mimo że Milei mówi o „anarchizmie”, jego zastępczyni jest zagorzałą obrończynią argentyńskiego wojska i jego kryminalnej przeszłości, którego planem radzenia sobie z ruchami społecznymi jest naga przemoc.
Kluczową różnicą między Trumpizmem a fenomenem Milei jest wiek ich zwolenników. Promując model gospodarczy, który zawróciłby Argentynę do XIX wieku, Milei w jakiś sposób zdołał pozycjonować siebie i te idee jako nowe i buntownicze. Z wyjątkiem niewielkich grup zradykalizowanej młodzieży, baza Trumpa jest na ogół starsza, wiejska i odizolowana, podczas gdy większość ludzi poniżej 30 roku życia zdecydowanie mu się sprzeciwia. Dla kontrastu, Javier Milei dokonał znaczących postępów w ludowych dzielnicach i wśród ubogich pracujących, a także stworzył bazę wśród młodych ludzi dzięki swoim wzburzonym przemówieniom, obrazom swoich zwolenników jako „nie owiec do stada, ale lwów do przebudzenia”, jego dominacji na TikToku i nowych platformach mediów społecznościowych.
W rezultacie najbardziej rozpowszechniona interpretacja wolności i buntu wśród nastolatków i dwudziestokilkulatków w dzisiejszej Argentynie jest nie tylko diametralnie sprzeczna z naszymi wartościami solidarności i wzajemnej pomocy, ale nawet zawłaszcza nasz język, otwarcie przywłaszczając sobie terminy „anarchista” i „libertarianin”. To, co rozumieją przez te słowa, jest kalką najbardziej zjełczałych elementów „libertarianizmu” i ultraliberalnego kapitalizmu. Jest to wizja społeczeństwa TikToka dla wpływowych przedsiębiorców.
Pomimo dzielących ich różnic, Bolsonaro, Trump i Milei są zagorzałymi sojusznikami, przy czym Bolsonaro ma wziąć udział w inauguracji Milei, a Trump niedawno ogłosił zamiar odwiedzenia go w Argentynie. Razem stanowią awangardę rodzącej się protofaszystowskiej międzynarodówki. Pomimo proponowania starego, zużytego modelu ksenofobii, represji i kapitalistycznych oszczędności, to prawicowe odrodzenie z powodzeniem pozycjonuje się jako nowa alternatywa dla „polityki jak zwykle”, przynajmniej w Argentynie. W konsekwencji porażki centrolewicy w poprawie codziennego życia ludzi i sposobu, w jaki wielu aktorów ruchów społecznych z okresu po 2001 r. zostało stopniowo włączonych do aparatu państwowego, ultraliberalna alternatywa zdołała pozycjonować się jako reprezentacja młodzieńczego buntu.
Jak napisano w powyborczym oświadczeniu wydanym przez argentyńskie organizacje anarchistyczne:
Aby skrajnie prawicowa opcja polityczna mogła wyrosnąć w ten sposób, potrzebna była kulturowa i ideologiczna porażka, trwająca od wielu lat — głównie zaczynając od „odwrotu” wielu emancypacyjnych projektów, nie wspominając już o tych postępowych, z większości ludowych dzielnic i gmin; braku konkretnej wizji tego, jak stawić czoła temu kapitalistycznemu systemowi, oraz rewolucyjnego projektu, który niezachwianie przeciwstawia się machinie zubażania społeczeństwa, jaką jest neoliberalizm. Proces, w którym państwo stopniowo włącza i instytucjonalizuje liczne narzędzia i praktyki ludzi, biorąc wszystkie działania polityczne do swojego obozu i przekształcając urnę wyborczą w jedyny możliwy horyzont działań politycznych. Próżnia buntu, kontestacyjnej obecności, walki społecznej została wypełniona pseudofaszystowską i ultraliberalną retoryką garstki ekonomistów i reakcjonistów.
Historia się powtarza
Choć przepakowane i z ulepszonym marketingiem, pomysły Milei to niewiele więcej niż klasyczna formuła ultraliberalizmu. Jak na ironię, gdyby istniało tylko jedno miejsce na świecie, w którym próbowano już takich eksperymentów z ultraliberalizmem, byłaby to Argentyna.
Ruch peronistyczny wyłonił się w latach 40. wokół generała Juana Domingo Perona, łącząc protekcjonistyczny projekt kapitalistyczny z silnym państwem opiekuńczym i retoryką „sprawiedliwości społecznej”. Dziesięciolecia antagonizmu między peronizmem, który często był sprzymierzony z siłami lewicowymi, a argentyńską oligarchią i wojskiem ostatecznie zakończyły się wojskowym zamachem stanu w 1976 roku. Był to szósty zamach stanu w Argentynie w XX wieku.
Junta wojskowa rozpoczęła niesławną brudną wojnę z pozostałościami uzbrojonych organizacji partyzanckich w kraju — lewicowymi peronistami „Montoneros” i trockistowską „Ludową Armią Rewolucyjną”, które zostały w dużej mierze pokonane i zlikwidowane pod koniec 1975 roku, wraz z wszystkimi innymi osobami uznanymi za „wywrotowe”. Ramię w ramię z MFW, który udzielił wówczas największej w historii pożyczki krajowi Ameryki Łacińskiej i zażądał w zamian szeregu reform rynkowych, junta narzuciła krajowi pierwszą falę neoliberalnych reform gospodarczych. Zlikwidowała protekcjonistyczną politykę peronizmu, eliminując cła na import i wycinając w pień krajowy przemysł, jednocześnie eliminując wszelkie podatki i ograniczenia dotyczące eksportu. Jednocześnie wyeliminowali kontrolę czynszów, anulowali wszelkie dotacje na transport publiczny oraz zaatakowali związki zawodowe i prawa do negocjacji zbiorowych.
Rezultaty były katastrofalne dla większości argentyńskiego społeczeństwa. Pracownicy ponieśli ciężar lat trzycyfrowej rocznej inflacji wywołanej stale rosnącym zadłużeniem zagranicznym kraju. Do 1982 r. niepopularna junta wojskowa doprowadziła kraj do wojny z Wielką Brytanią o wyspy Malwiny w desperackiej próbie odwrócenia uwagi od problemów wewnętrznych, zabierając ze sobą kolejne tysiące istnień ludzkich przed powrotem do kapitalistycznej demokracji w 1983 roku.
Ciężar miażdżącego zadłużenia wobec MFW okazał się jednak niemożliwy do udźwignięcia. Lata 80. przyniosły astronomiczne wskaźniki rocznej inflacji, regularnie w przedziale od 400% do 600%. Do 1989 r. inflacja sprawiła, że 47% kraju znalazło się poniżej granicy ubóstwa. Następnie fala hiperinflacji – 200% w ciągu jednego miesiąca — doprowadziła do powszechnych grabieży i starć, w wyniku których zginęło ponad czterdzieści osób.
Nadszedł rok 1991, a wraz z nim upadek muru berlińskiego i rozpad bloku wschodniego. Francis Fukuyama ogłosił „koniec historii”, triumf neoliberalnego kapitalizmu jako najlepszego i jedynego możliwego świata. Argentyna położyła kres inflacji poprzez „wymienialność”, która sztucznie powiązała argentyńskie peso z dolarem amerykańskim po kursie wymiany jeden do jednego. Zostało to sfinansowane przez kolejną pożyczkę MFW, tym razem w wysokości miliarda dolarów amerykańskich — jedną z kilku pożyczek MFW dla Argentyny w latach 90. W tym samym czasie nowo wybrany prezydent Carlos Menem rozpoczął bezprecedensową nową falę neoliberalnych reform skupionych wokół prywatyzacji przemysłu, poluzowania lub wyeliminowania kontroli importu, restrukturyzacji państwa i deregulacji gospodarczej. Prywatna przedsiębiorczość i siły rynkowe były na porządku dziennym — i rzeczywiście, pierwsze kilka lat przyniosło względną stabilność i dobrobyt. Po raz pierwszy od dziesięcioleci inflacja została opanowana, napływ świeżej gotówki do kasy państwa pozwolił na pewne ulgi podatkowe, a początkowa poprawa handlu i infrastruktury dzięki inwestycjom zagranicznym w połączeniu z brakiem ceł importowych przyniosła miejsca pracy, wzrost płac i tanie towary do kraju.
Była to jednak bańka. Nie mogąc konkurować na arenie międzynarodowej, małe firmy i fabryki zaczęły się zamykać. Zagraniczni inwestorzy, którzy pochłonęli infrastrukturę publiczną, zaczęli dążyć do zabezpieczenia swoich zysków i nie inwestowali ponownie. Nic dziwnego, że doprowadziło to do szybkiego pogorszenia usług publicznych, zwłaszcza transportu. Nierównowaga handlowa, w której więcej dolarów opuszczało kraj, niż do niego wjeżdżało, sprawiła, że kurs wymiany jeden do jednego stawał się coraz bardziej nie do utrzymania. W miarę jak coraz więcej osób traciło pracę, w połowie i pod koniec lat dziewięćdziesiątych zaczął pojawiać się otwarty opór przeciwko zamykaniu fabryk, dając początek ruchowi bezrobotnych pracowników, który stał się znany jako piqueteros — znany z wykorzystywania bojowych blokad dróg jako praktycznego pokazu siły i symbolicznego narzędzia do zwrócenia uwagi na ich walkę.
Wszystko to zakończyło się w grudniu 2001 roku. W następstwie gorączki bankowej, spowodowanej pogłoskami o zbliżającej się dewaluacji argentyńskiego peso, ówczesny minister gospodarki, Domingo Cavallo, narzucił coś, co stało się znane jako corralito, ograniczając wypłaty gotówki z banków do 200 USD tygodniowo. Spowodowało to kryzys wśród klasy średniej, który zbiegł się z falą niezadowolenia wśród argentyńskich klas ludowych, najbardziej dotkniętych stopą bezrobocia przekraczającą 20% i wskaźnikiem ubóstwa przekraczającym 40%. W dniu 19 grudnia 2001 r. w kilku miastach w całym kraju, zwłaszcza w większym regionie Buenos Aires, wybuchły powszechne grabieże. W odpowiedzi tej nocy prezydent De la Rua ogłosił stan wyjątkowy — pierwszy w kraju od 1989 roku. Dziesiątki tysięcy ludzi natychmiast zbiegło się na Plaza de Mayo przed pałacem prezydenckim, a setki tysięcy kolejnych solidarnie wyszło na balkony, by walić w garnki w niekończącej się kakofonii buntu. Policja rozpętała zaciekłą falę represji; po godzinach zaciętych bitew udało im się oczyścić plac i rozproszyć demonstrantów.
Być może na tym by się skończyło, gdyby nie fakt, że noc stanu wyjątkowego przypadła na środę. Jak ujął to jeden ze świadków:
Los uśmiecha się do odważnych. Jak inaczej wytłumaczyć fakt, że poranek po zaciekłych represjach wypada w czwartek? Czwartek. Jedyny dzień w tygodniu, w którym od najmroczniejszych czasów dyktatury w 1977 roku matki i babcie osób uprowadzonych i znikniętych przez juntę wojskową zbierają się, aby czuwać i domagać się sprawiedliwości dla swoich dzieci. Każdego. kolejnego. czwartku. O ile mi wiadomo, bez wyjątku, deszcz czy słońce, są tam ze swoimi kultowymi białymi chustami, maszerując w dostojnej i wyzywającej ciszy przed pałacem prezydenckim, na Plaza de Mayo.
I tak w czwartkowy poranek 20 grudnia, około 10 rano, Matki z Plaza de Mayo przybyły na plac. Było to mniej więcej pięć godzin po tym, jak napięty spokój powrócił do centrum Buenos Aires, po tym, jak policji udało się w końcu rozproszyć dziesiątki tysięcy ludzi na ulicach — choć nie przed tym, jak tłumowi najwyraźniej udało się kilka prób szturmu na kongres. Ta noc mogła być początkiem i końcem „bitwy o Buenos Aires”.
Jednak w miarę upływu poranka ludzie podejmowali już rozproszone próby ponownego zajęcia placu lub przynajmniej ponownego zgromadzenia się w obliczu zakazu zgromadzeń publicznych. W telewizji można było zobaczyć młodego mężczyznę, który błagał ludzi, by zeszli na dół, nie szli do pracy, poświęcili dzień, godzinę, chwilę, by pomóc zmienić bieg historii. Ale kiedy Matki przybyły na miejsce, było tam prawdopodobnie nie więcej niż sto lub dwieście osób.
Wkrótce po ich przybyciu policja otrzymała rozkaz rozpędzenia jednego lub dwóch tuzinów Matek i około setki obecnych zwolenników. Starsze panie, wiele z nich po siedemdziesiątce i osiemdziesiątce, dzielnie stawiały czoła policyjnym szarżom i chłostom. Drobne staruszki, wyglądające na kruche na zewnątrz, ale niosące ze sobą dziesięciolecia niezłomnej odwagi i przekonania, stawiające czoła nieokiełznanej przemocy umierającego rządu. Uzbrojone jedynie w swoją godność. Cały kraj oglądał to wszystko w telewizji na żywo.
Nie wiem, czy argentyńskie powstanie potrzebowało kolejnej iskry, czy też ogień już wtedy wymknął się spod kontroli. Nigdy się tego nie dowiemy. Ale wiem, że wpływ tych scen był niezmierzony. Jeśli brakowało ostatecznej iskry, to te sceny ją dostarczyły. Były to również — i jestem pewien, że tysiące ludzi dzieliło ze mną dokładnie to doświadczenie — ostatnie obrazy, które widziałem, zanim sam udałem się do centrum miasta.
Tego dnia, 20 grudnia 2001 roku, argentyńska młodzież, klasa robotnicza i bezrobotni oblegli pałac prezydencki z dziesiątkami tysięcy ludzi „młodych i starych, rzucających się prosto w gaz i kule, nie wiedząc, czy ta, którą do ciebie strzelają, będzie gumowa czy ołowiana”.
Pod koniec dnia, pomimo morderczych represji, które pochłonęły 39 istnień ludzkich w ciągu tych dwóch dni, zmusiliśmy prezydenta do rezygnacji i patrzyliśmy, jak ucieka z pałacu prezydenckiego helikopterem. W tamtym czasie wydawało się, że był to definitywny koniec neoliberalnego eksperymentu w Argentynie i lekcja na temat nieodłącznego związku między ultraliberalną polityką a represjami, ilustrująca ogromny koszt życia ludzkiego obu neoliberalnych eksperymentów.
Myśleliśmy, że posłuży to do zaszczepienia Argentyny przed powrotem neoliberalizmu na pokolenia. Upływ czasu pokazał, że się myliliśmy.
Ultraliberałowie, wojsko i represje: Love Story
Prezydentura Milei rozpoczyna się dopiero 10 grudnia, ale fałsz kampanii Milei jest już oczywisty. Obietnica, że oszczędności i cięcia budżetowe zostaną opłacone „przez klasę polityczną”, już zmieniła się w „To będzie sześć niezwykle trudnych miesięcy dla wszystkich”. Zapowiedział już możliwość niewypłacenia premii na koniec roku pracownikom publicznym. Jego zapewnienia o natychmiastowym rozwiązaniu problemu inflacji ustąpiły miejsca stwierdzeniu „To zajmie od 18 do 24 miesięcy”. Wreszcie, w ukłonie w stronę obietnicy Trumpa o „osuszeniu bagna”, kasta polityczna, przeciwko której protestował, otacza go teraz i obsadza stanowiska rządowe, w tym wiele osób odpowiedzialnych za katastrofy gospodarcze i społeczne lat 90. i rząd Macriego.
Jednak w innych aspektach Milei dał jasno do zrozumienia, że będzie rządził tak blisko swojej ideologii, jak tylko pozwoli mu na to równowaga sił w gałęziach rządu i na ulicach. Pierwszego dnia po wyborze ogłosił zamiar sprzedaży lub zamknięcia wszystkich mediów publicznych i wstrzymania wszystkich publicznych projektów infrastrukturalnych. Nic dziwnego, że już teraz obserwujemy kampanię propagandową w mediach korporacyjnych, mającą na celu postawienie pracowników sektora prywatnego i całego społeczeństwa przeciwko pracownikom państwowym i tym, którzy pracują dla publicznych kanałów medialnych; media korporacyjne publikują fałszywe i zawyżone dane dotyczące wynagrodzeń i przedstawiają pracowników państwowych jako chcących zachować „swoje przywileje kosztem społeczeństwa”. Nie zadowalając się niepewnością konfliktu między biednymi a biednymi, którego doświadczamy w naszych dzielnicach, ci reakcjoniści podejmują teraz wspólną próbę sprowokowania społecznego kanibalizmu, w którym pracownicy, którzy wciąż mają dostęp do bezpieczeństwa pracy i świadczeń, są przedstawiani jako uprzywilejowani kosztem wszystkich innych.
Podczas gdy opór przeciwko nadchodzącym zwolnieniom, prywatyzacji i oszczędnościom już narasta — a pracownicy, związki zawodowe i organizacje społeczne wzywają do otwartych zgromadzeń w celu omówienia sytuacji i rozpoczęcia organizowania oporu — symbiotyczny związek między ultraliberalnymi reformami, korporacyjnymi mediami i represyjnym aparatem państwa staje się widoczny. Wiele mediów ostrzega przed niebezpieczeństwem „zamachu stanu” w odniesieniu do potencjalnych niepokojów, które mogą ostatecznie obalić rząd Milei. Retoryka ta ma na celu powiązanie powszechnego buntu z przejęciem władzy przez wojsko.
W tym samym czasie były prezydent Mauricio Macri wystąpił w telewizji, aby zachęcić młodych zwolenników Milei do atakowania tych, którzy mogą wyjść na ulice, aby sprzeciwić się zwolnieniom i cięciom budżetowym. Ociekając rasizmem i klasizmem, zasugerował, że „orkowie”, jak odnosi się do bezrobotnych pracowników i innych piqueteros, „powinni bardzo uważnie zastanowić się nad tym, co robią na ulicach, ponieważ młodzi ludzie nie zniosą tego, że okradają ich z możliwości zmiany kraju”. Język, w którym Macri nazywa nas „orkami”, a Milei „gównianymi lewakami”, którzy stoją na drodze do zmian i „lepszej przyszłości dla porządnych Argentyńczyków”, nie jest tylko odzwierciedleniem klasizmu i rasizmu argentyńskiej wyższej klasy średniej i oligarchii. Jest to świadomie stworzone i wykorzystywane narzędzie do stygmatyzacji i ostracyzmu popularnego oporu w celu uodpornienia jak największej części społeczeństwa na solidarność z ruchami społecznymi, gdy nieuchronnie rozpoczną się starcia.
Niecały tydzień po dniu wyborów, wiceprezydent Milei Victoria Villaruel po raz pierwszy wystąpiła publicznie, odwiedzając placówkę policji, gdzie pojawiła się w otoczeniu funkcjonariuszy, mówiąc o potrzebie przyznania im większych funduszy i sprzętu. Jednocześnie obóz Milei już ogłosił, że spróbuje zmodyfikować ustawę o obronie narodowej, aby umożliwić ponowne wykorzystanie wojska do celów bezpieczeństwa wewnętrznego, w tym przeciwko „terrorystom”. Przesłanie dla anarchistów, lewicy i każdego, kto rozważa wyjście na ulice, by sprzeciwić się nowemu rządowi, jest jasne: zostaniemy uznani za terrorystów. Stamtąd już tylko jeden krok do tego, by niesławne argentyńskie wojsko po raz kolejny rozpętało wojnę przeciwko wszystkim i każdemu, kto niefortunnie zostanie uznany za „wywrotowca”.
To nie przypadek, że wiceprezydentem Milei jest Victoria Villaruel, fanatyczna obrończyni członków wojska, którzy zostali skazani za zbrodnie przeciwko ludzkości podczas ostatniej dyktatury. Wojsko i represyjny aparat państwa jako całość są istotnymi elementami ultraliberalnego projektu, zwłaszcza w krajach o dobrze rozwiniętych sieciach oporu, takich jak Argentyna. Mimo całej swojej gadaniny o „anarchokapitalizmie”, śmiesznym oksymoronie, ultraliberalizm reprezentuje usprawnienie państwa, aby umożliwić mu lepszą obronę interesów własności i klasy kapitalistycznej. Jest to pozbycie się przez państwo bagażu systemu opieki społecznej, programów socjalnych i jakiejkolwiek odpowiedzialności wobec mas społecznych. Jest to przekształcenie państwa kapitalistycznego w jego najbardziej surową formę: instrument służący do zachowania społeczeństwa klasowego i dyscyplinowania wszystkich, którzy się mu sprzeciwiają.
To nie przypadek, że Milei odmówił odpowiedzi, gdy prowadzący wywiad zapytał wprost, czy wierzy w demokrację. Projekt ultraliberalny stawia rynek ponad wszystko, postrzegając prawa do własności, kapitału i wyzysku jako jedyne niezbywalne prawa. Z tej perspektywy „niedojrzałość” i „kaprysy” społeczeństwa — nawet coś, co mieści się w ramach kapitalistycznej demokracji przedstawicielskiej, jak głosowanie nad odsunięciem polityków od władzy lub odrzucenie ich polityki w parlamencie — są jedynie przeszkodą, którą należy pokonać. Ten sposób myślenia najlepiej podsumowuje wypowiedź Henry’ego Kissingera na temat Chile w latach 70. ubiegłego wieku: „Kwestie te są zbyt ważne dla chilijskich wyborców, by pozostawić im możliwość samodzielnego decydowania”.
Nie jest również przypadkiem, że to właśnie w Chile, ramię w ramię z dyktaturą Pinocheta i przy materialnym wsparciu Stanów Zjednoczonych, miał miejsce drugi duży ultraliberalny eksperyment w Ameryce Łacińskiej. W Chile „Chicago Boys”, grupa chilijskich ekonomistów wykształconych na Uniwersytecie w Chicago i wyznających idee Miltona Friedmana (którego czci Javier Milei), była w stanie wdrożyć szereg neoliberalnych reform. Warunkiem koniecznym do wdrożenia tych reform była junta wojskowa, która zabijała i znikała dysydentów tysiącami, podobnie jak w Argentynie. Trwałe konsekwencje kilku z tych reform (takich jak prywatyzacja planów emerytalnych, systemy bonów szkolnych i uniwersyteckich oraz prywatyzacja transportu publicznego) były katalizatorami powstania w Chile w 2019 roku.
Wolność dla rynku z konieczności oznacza wyzysk dla pracowników i nędzę dla większości społeczeństwa. Pokazuje to historia tego kraju. Ostatecznie, gdy taki stan rzeczy generuje wystarczający opór społeczny, jedynym sposobem na jego utrzymanie jest brutalna siła państwa. Pomimo pustej retoryki wolności, Milei i Villaruel są politycznymi spadkobiercami polityki Pinocheta i Chicago Boys, Martineza de Hoza podczas argentyńskiej dyktatury oraz neoliberalizmu lat 90., który pochłonął 38 istnień ludzkich w ciągu tygodnia przed oddaniem władzy. Rozpieszczanie państwowych sił bezpieczeństwa i odrzucanie zbrodni argentyńskiej dyktatury to nie tylko manewry wojny kulturowej. Oni wiedzą tak samo dobrze, jak my, że prędzej czy później ultraliberalizm może zostać narzucony tylko poprzez represje i przemoc — i zamierzają zrobić to ponownie.
„Siły niebios” przeciwko orkom
Dziś wielu z nas się boi. Nie ma sensu tego ukrywać. Wielu z nas nie jest chętnych do walki. Może dlatego, że po raz pierwszy od dziesięcioleci znaleźliśmy się w defensywie. Walczymy w niektórych bitwach, takich jak bitwa o zbiorową pamięć o tym, co reprezentowała ostatnia dyktatura, którą uważaliśmy za ostatecznie wygraną dwadzieścia lat temu. Walczymy w innych bitwach, o których myśleliśmy, że zostały wygrane całe stulecie temu, takich jak walka o publiczną edukację i opiekę zdrowotną.
Kiedyś uśmiechałem się pod maską, rozkoszując się perspektywą stawienia czoła strażnikom państwa. Teraz odgrywam swoją rolę w zgromadzeniu lub starciu niechętnie, doskonale zdając sobie sprawę z tego, ile istnień ludzkich straciliśmy w wyniku represji ostatnim razem. Może dlatego, że ludzie z mojego pokolenia są teraz starsi. Mamy więcej do stracenia. Życie nauczyło nas strachu, którego nie było w starciach naszej młodości.
A może boimy się, ponieważ w 2001 roku, kiedy ostatni neoliberalny eksperyment w Argentynie osiągnął swój katastrofalny punkt kulminacyjny z 50% wskaźnikiem ubóstwa i wściekłością wywłaszczonych, której kulminacją były powszechne grabieże i oblężenie pałacu prezydenckiego, to my — młodzież — byliśmy na czele tych starć. Dziś, w wyniku zwrotu wydarzeń, wielu z nas czuje się znacznie starszymi niż w rzeczywistości, duża część młodzieży stoi za Milei i nowym ultraliberalnym rządem.
Jest to kolejny przykład porażki progresywizmu i etatystycznej lewicy, którym nie udaje się zaatakować kapitalizmu u jego podstaw. W Argentynie, po powstaniu w 2001 r., nie udało im się zadać ostatecznego ciosu, gdy bestia była zraniona, zdyskredytowana i najsłabsza. Zamiast tego próbowali ją oswoić i rządzić nią. Proces ten zintegrował setki, jeśli nie tysiące bojowników i bojowniczek z lat 90. i powstania z 2001 r. z machiną państwa. Tak, państwo przybrało postępowy wygląd, legalizując małżeństwa homoseksualne, walcząc z wiejską oligarchią, rzucając wyzwanie korporacyjnym monopolom medialnym, w końcu uwalniając kraj od długu MFW, a nawet wprowadzając „redystrybucję bogactwa” do głównego nurtu dyskursu. Ale kojarzenie lewicy z państwem i katastrofalną sytuacją finansową utorowało drogę do zwycięstwa, które dziś odniosła ultraliberalna skrajna prawica.
Być może jesteśmy skazani na niekończący się cykl, w którym każde pokolenie musi ponownie nauczyć się bolesnych lekcji z przeszłości. Biorąc pod uwagę, że to pokolenie zna niewiele więcej niż 40% ubóstwa, trzycyfrową roczną inflację, erozję jakości publicznej opieki zdrowotnej i edukacji, groteskową korupcję klasy politycznej, która głosi sprawiedliwość społeczną i redystrybucję bogactwa podczas wakacji na jachtach na Morzu Śródziemnym… czy możemy ich winić za desperackie zwrócenie się do człowieka, który obiecuje im „wolność” od tego? Nie ma sensu ostrzegać kierowcy Ubera lub dostawcy Rappi, że stracą swoje świadczenia lub prawo do płatnych wakacji, skoro już teraz nie mają ani jednego, ani drugiego. Ale alternatywa, którą przyjmują, jest jeszcze gorsza.
To, jak potoczą się nadchodzące miesiące, zależeć będzie od wielu czynników. Czy związki zawodowe głównego nurtu wycofają się i spróbują przetrwać burzę, czy też będą wspierać swoich pracowników w obliczu zwolnień? Czy zmobilizują się w solidarności z bezrobotnymi pracownikami, czy wezwą do strajku generalnego, jeśli Milei podejmie próbę reformy prawa pracy lub przepisów dotyczących rokowań zbiorowych? Czy ludzie zmobilizują się w obronie instytucji publicznych i przedsiębiorstw publicznych? Czy skrajna prawica skutecznie wykorzysta politykę wojny kulturowej, aby zniechęcić do solidarności z najbardziej uciskanymi i najsłabszymi w kraju?
Podczas gdy Milei ma solidne poparcie swojej bazy młodych fanatyków oraz zjadliwie antykirchnerowskiej i antyperonistycznej klasy średniej i wyższej, znaczna część jego wyborców to bezrobotni i pracujący biedni. Ludzie ci zagłosowali na niego w złudnej, ale szczerej nadziei, że może on zmienić ich życie na lepsze. Nie są ideologicznie związani z jego ultraliberalizmem i nie są w stanie cierpliwie czekać przez sześć miesięcy, aż sprawy „pogorszą się, zanim się poprawią”. Jeśli inflacja wymknie się spod kontroli, a ciężar oszczędności i cięć budżetowych spadnie bezpośrednio na najsłabszych Argentyńczyków, konflikt społeczny może rozprzestrzenić się ponownie.
Ruchy społeczne w Argentynie są obecnie zdemoralizowane. Jeśli chodzi o obóz anarchistyczny, smutna rzeczywistość jest taka, że pomimo godnych pochwały wysiłków pokoleń anarchistów, ruch ten jest obecnie niewielki liczebnie, a obecność anarchistów w ruchach społecznych jest marginalna. Choć ruch utrzymuje pewne fizyczne przestrzenie i podejmowane są próby zebrania bardziej spójnej i widocznej anarchistycznej obecności, jesteśmy niewiele więcej niż pozostałością po tym, co niegdyś było jednym z najpotężniejszych ruchów anarchistycznych na świecie.
Ale wszyscy powinniśmy być świadomi faktu, że historia nie zmierza w magiczny sposób ku wyzwoleniu. To, że wcześniej pokonaliśmy siły neoliberalizmu, nie oznacza, że tym razem są one skazane na ponowny upadek. Historia będzie taka, jaką ją uczynimy. Nic więcej, nic mniej. Pokonanie polityki ultraliberalizmu — czy to w XIX wieku, czy pod rządami Pinocheta, czy podczas ostatniej dyktatury, czy w powstaniu z 2001 roku — zawsze odbywało się kosztem ogromnej walki, poświęcenia i utraty życia.
Ostatni neoliberalny eksperyment w Argentynie doprowadził do najgorszego kryzysu gospodarczego i społecznego w historii tego kraju. Przed powstaniem w grudniu 2001 r. rewolucjoniści, organizatorzy i, tak, anarchiści — mimo że byli wtedy bardzo nieliczni — włożyli w to wiele lat pracy. Oznaczało to tworzenie sieci solidarności i wzajemnej pomocy w dzielnicach. Budowanie oddolnych organizacji bezrobotnych pracowników, które były niezależne od głównego nurtu związków zawodowych czy partii politycznych. Organizowanie zgromadzeń w miejscach pracy, szkołach i na uniwersytetach. Stawanie w praktycznej solidarności wszędzie tam, gdzie byliśmy potrzebni. Wszystko to będzie musiało mieć miejsce jeszcze raz dzisiaj.
Towarzysze, nadchodzące czasy będą wymagały od nas podwojenia wysiłków i dążenia do jak najszerszej jedności organizacji ludowych, w kontekście strategii walki ludowej na ulicach. […] Musimy cofnąć fragmentację i indywidualizm, które stworzyły kontekst, który wyniósł tę postać do władzy. Nie ma sensu głosić kazań nawróconym. Naszym zadaniem jest rozmawiać z każdym kolegą w pracy, z każdym sąsiadem, zawsze z perspektywy walki i oddolnej organizacji.
-„Y Ahora Que Pasa?” Wspólne oświadczenie opublikowane 21 listopada 2023 r. przez Federacion Anarquista Rosario, Organización Anarquista Tucumán, Organización Anarquista Cordoba i Organización Anarquista Santa Cruz.
W końcu, podobnie jak w 2001 roku, nadejdzie czas, aby wyjść na ulice — jako młodzi ludzie i starzy ludzie, jako robotnicy, jako studenci, jako różne elementy społeczeństwa solidarne ze sobą i mające dość klasy kapitalistycznej i jej polityków. Z okrzykiem „Que se vayan todos”, nasz zbiorowy gniew pokonał ich w zaledwie czterdzieści osiem godzin w grudniu 2001 roku.
Miejmy nadzieję, że kiedy nadejdzie czas, zrobimy to ponownie.
